De Elzas is een fascinerende streek. Soms heb je het idee in Duitsland rond te lopen, maar dan kom je weer onmiskenbaar Franse dingen tegen. Veel plaatsnamen zijn Duits, de keuken heeft Duitse invloeden, en je kunt je meestal ook in het Duits wel verstaanbaar maken in de Elzas. Maar je zit hier toch echt in Frankrijk, en zo voelen de meeste inwoners zich ook. Er is veel te zien en te beleven in de streek. De combinatie van veel dingen om te doen, een prachtig landschap, niet te ver weg, maakt het tot een favoriete bestemming van velen. Bezoek je de Elzas in het hoogseizoen, dan kan het gebeuren dat je bij sommige bezienswaardigheden in de drukte terecht komt. Maar gelukkig zijn er ook genoeg mogelijkheden en plekken om de rust op te zoeken.
Route des Crêtes
In de Eerste Wereldoorlog werd hier een weg aangelegd door de geallieerden om de troepen te bevoorraden. De weg kronkelt zich over grazige weides langs en over de hoogste toppen van de Vogezen. Vanaf een groot deel van de route heb je magnifieke uitzichten over de Vogezen en de Elzas. Langs de route kun je prachtige wandelingen maken, onder meer over het Sentier des Roches (let op, alleen voor geoefende wandelaars en met goed schoeisel). De mooiste plekken van de Route des Crêtes vind je bij het Gazon du Faing, de Hohneck en de Grand Ballon.
Eerste Wereldoorlog
Over die Eerste Wereldoorlog: veel mensen weten dat er destijds veel in loopgraven werd gevochten, en vaak wordt dan aan de Somme en Verdun gedacht. Maar verderop oostwaarts, kwam het front helemaal vast te liggen op de flanken van de Vogezen. Ook hier vind je nog veel overblijfselen, herdenkingsplekken en loopgraven uit de jaren 1914-1918.
Mémorial du Linge
In een paar maanden tijd vielen op deze plek duizenden doden, aan zowel Franse als Duitse zijde. Heel strategisch was de col du Linge niet, maar toen de stellingen eenmaal gegraven waren werd het haast een principekwestie. Tegenwoordig zijn de loopgraven deels gerestaureerd en kun je door hele stukken heen wandelen. Het bijbehorende museum geeft uitleg over de strijd en toont voorwerpen die hier gevonden zijn. Nog steeds worden zo af en toe ook de stoffelijke resten van gesneuvelde soldaten geborgen. Het terrein is vrij overzichtelijk en beperkt van grootte, waardoor dit ook met kleinere kinderen goed te doen is.
Hartmannswillerkopf
Veel groter en uitgestrekter zijn de overblijfselen van de loopgraven van Hartmannswillerkopf bij Wattwiller. Ook hier werd zwaar gevochten en verloren duizenden soldaten het leven. Het was een strategische plek, vanwaar je een vrij uitzicht hebt over de Elzas. Na de eerste aanvallen van de Franse kant ontstond hier een loopgravenstrijd, en na zware gevechten in 1915 kwam ook hier net als op meer plekken het front in een soort impasse, waardoor de laatste oorlogsjaren weinig verschuivingen meer plaatsvonden. Tegenwoordig is er een grote begraafplaats, een museum en de loopgraven zijn vrij te bezoeken.
Mémorial Alsace-Moselle
De Eerste Wereldoorlog was niet de enige strijd in dit gebied. Het begon allemaal met de Frans-Duitse Oorlog in 1870, toen de streek door de Duitsers werd ingenomen. Het Mémorial Alsace-Moselle vertelt over de drie grote conflicten die deze streek zo getekend hebben. Het zwaartepunt van de verhalen die hier verteld worden gaat over de periode 1940-1945, maar die periode kun je niet begrijpen zonder ook de eerdere twee oorlogen aan bod te laten komen.
Natzweiler-Struthof
Ooit was hier een skigebied waar wintersporters in alle rust naar beneden zoefden. Maar toen een Duitse ingenieur hier een bepaalde steensoort ontdekte die Albert Speer graag in gebouwen van het nieuw te bouwen hoofdstad van het Duitse Rijk wilde gebruiken, werd hier een concentratiekamp voor circa vierduizend gevangenen gebouwd. Het leven in het kamp was hard, en duizenden mensen kwamen om door slechte omstandigheden en het zware werk. In 1943 werd het een zogenaamd Nacht und Nebel kamp, waar de Duitsers gevangenen zonder een spoor achter te laten wilden laten verdwijnen.
Château du Haut-Koenigsbourg
Een van de drukst bezochte monumenten van de Elzas is het kasteel van Haut-Koenigsbourg. Het is een middeleeuwse vesting en werd voor het eerst in de twaalfde eeuw vermeld. De burcht ligt op een langgerekte rots op een hoogte van ongeveer zevenhonderdvijftig meter en kijkt uit over het dal van de Rijn. Het was dan ook een strategische positie in vroeger tijden. In de zeventiende eeuw werd het tijdens de Dertigjarige Oorlog belegerd en na meer dan anderhalve maand ingenomen, en vervolgens grotendeels verwoest. De ruïne kwam in de negentiende eeuw in Duitse handen na de Frans-Duitse Oorlog en werd aan de keizer geschonken. Die wilde er een icoon van maken en liet het kasteel grootscheeps restaureren. Er werden daarbij wel wat keuzes gemaakt die tegenwoordig niet meer zouden worden gemaakt, maar feit is dat er hierdoor tegenwoordig een imposante burcht staat, een van de best bewaarde en gerestaureerde middeleeuwse kastelen van Frankrijk.
Wandelingen
Zin in een mooie wandeling door de wijngaarden, of zoek je het liever hogerop in de bossen en heuvels van de Vogezen? Je zit in de Elzas goed voor het maken van prachtige tochten te voet.
Château en cascade du Nideck
Aan de noordwestkant van de Elzas vind je de sprookjesachtige kasteelruïne van Nideck. Het dateert uit de middeleeuwen, raakte verwoest in de zeventiende eeuw, en diende vervolgens de gebroeders Grimm tot inspiratie voor een sprookje. Iets onder de overblijfselen van het kasteel ligt een minstens zo betoverende waterval. Reken voor de totale wandeling naar het kasteel en de waterval ongeveer een uur vanaf de parkeerplaats.
Monument du Galtz
Voor een fenomenaal uitzicht over de Elzas en de flanken van de Vogezen moet je hier bij het plaatsje Trois-Épis zijn. Met goed weer kun je zelfs de hoge toppen van de Zwitserse Alpen aan de horizon onderscheiden. Het monument, een enorm Christusbeeld, werd in 1930 opgericht ter ere van de gevallen Elzasser soldaten in de Eerste Wereldoorlog. De wandeling neemt in totaal nog geen uur in beslag.
3 châteaux de Ribeauvillé
Op de hellingen boven het pittoreske dorp Ribeauvillé staan maar liefst drie kasteelruïnes op korte afstand van elkaar. De kastelen dateren uit de middeleeuwen en werden verlaten toen het wonen in het dal comfortabeler bleek en het strategische belang minder werd, zo in de zestiende eeuw. Met name het Château de Saint-Ulrich is het meest imposant en beste bewaard gebleven. Je kunt kosteloos door de ruïnes dwalen en ook een kijkje nemen boven op de donjon. De wandeling alleen al is ook de moeite waard vanwege het uitzicht op Ribeauvillé en de omliggende wijngaarden.
Cascade du Heidenbad
Watervallen zijn er heel veel in de Vogezen. Maar de mooiste vind je wat ons betreft bij het Lac de Kruth-Wildenstein. Hier voert een kort ontdekkingspad je naar een betoverend groene kloof waar zo’n dertig meter boven je het water naar beneden komt vallen. Met name na een periode van regen is het een onvergetelijk moment om onder de waterval te staan en het water in meerdere stromen van de rots te zien komen.
Sentier des Roches
De meest spectaculaire wandeling van de Vogezen begint vanaf de Col de la Schlucht. De wandelroute leidt je onderlangs de Route des Crêtes langs steile rotswanden en over smalle paadjes. Geregeld moet er wat geklauterd worden en de wandeling is niet geschikt voor mensen met hoogtevrees. Maar je wordt onderweg beloond met prachtige uitzichten en kunt lunchen bij de pittoresk gelegen Ferme Auberge du Frankenthal.
Leuke wijndorpen
Dit mag je zeker niet missen in de Elzas: een bezoek aan een van de typische kleurrijke wijndorpen tegen de flanken van de Vogezen. Geniet van het gezicht van de gekleurde vakwerkgevels, duik een restaurantje in voor een lokaal gerecht met een goed glas wijn, of bezoek de streek in de winter en laat je verrassen door de vele kerstmarkten en versierde huizen.
Riquewihr
Hét wijndorp bij uitstek is Riquewihr. Helaas ook bekend bij toeristen, waardoor je er met name in de zomermaanden over de hoofden kunt lopen. Bezoek het dorp ’s morgens vroeg of ’s avonds laat, of ga er buiten het hoogseizoen naar toe voor een wat puurdere ervaring. Het is natuurlijk niet voor niets waarom dit dorp zo populair is. Het middeleeuwse centrum werd grotendeels gespaard tijdens de twee wereldoorlogen die de streek teisterden. Je vindt er dan ook talloze typische Elzasser boerderijen met verborgen binnenplaatsen. Ontdek de torens en poorten, de vakwerkgevels en de middeleeuwse kerk.
Ribeauvillé
Ribeauvillé is een van de oudste dorpen van de Elzas. Al uit de achtste eeuw stamt de eerste vermelding van dit plaatsje. Het is wat minder toeristisch dan het nabijgelegen Riquewihr. Juist daarom is het de moeite dan ook waard. Laat je door de bijna anderhalve kilometer lange Grand’Rue langs de mooiste vakwerkhuizen leiden en verwonder je over de bouwkunst van deze streek. Het stadje heeft het hele jaar door diverse feesten die veel publiek trekken, zoals het Fête du Vin in juni of het Fête du Kougelhopf in juni. De geschiedenis van het dorp is nauw verbonden met de drie kastelen die hoog boven het dorp tegen de berghelling aan gebouwd zijn. De ruïnes vormen een mooi wandeldoel, waarbij je ook een stuk door de wijngaarden van Ribeauvillé loopt.
Kaysersberg
Ook Kaysersberg heeft een kasteelruïne, maar dat is niet de enige troef. Het dorp ligt op de doorgaande route vanaf Colmar over de Vogezen via de Col du Bonhomme richting Nancy, een doorgang die ook in de Romeinse tijd al gebruikt werd. Zo is het vaak een van de eerste wijndorpen van de Elzas die je tegenkomt, en het is direct niet de minste. Mede dankzij het riviertje Weiss dat schilderachtig door Kaysersberg stroomt is het een plaatsje waar je mooie foto’s kunt schieten. Behalve de ruïnes van het kasteel zijn er nog meer historische overblijfselen. Ontdek bijvoorbeeld de dertiende-eeuwse Tour de la Porte Haute, de zestiende-eeuwse versterkte brug over de rivier, en de talloze zestiende- en zeventiende-eeuwse vakwerkhuizen. In een van die vakwerkhuizen werd in 1875 Albert Schweitzer geboren, de bekendste Kaysersberger uit de geschiedenis. Zijn geboortehuis is tegenwoordig een museum.
Bergheim
Het bijzondere van Bergheim is dat het nog steeds een groot deel van de stadsomwalling inclusief enkele torens heeft. Ooit werden alle wijndorpen omringd door stevige muren en torens, veel daarvan werd in de loop der tijd afgebroken. In Bergheim kun je daardoor nog meer de sfeer van weleer ervaren. Je treedt het stadje binnen via de prachtige Porte Haute uit de veertiende eeuw. Net als alle andere wijndorpen is er ook hier een Grand’Rue, de hoofdstraat, die van de ene kant naar de andere kant van het dorp voert, langs een verzameling kleurrijke gevels. Maar het loont de moeite om de zijstraatjes te verkennen en een rondje over de remparts te wandelen.
Turckheim
Wil je wel de pittoreske huizen, maar niet de drukte van een Riquewihr of Kaysersberg, breng dan eens een bezoek aan Turckheim. Dit dorp heeft veel mooie vakwerkgevels, maar het is er allemaal net wat minder compact en ook rustiger dan op veel andere plekken. Toch valt er genoeg te zien, zoals naast diverse vakwerkhuizen uit de zestiende en zeventiende eeuw waarvan enkele met een mooi oriel (uitbouw), resten van de verdedigingsmuren (met name aan de oostelijke kant) en een fraai stadhuis. Ook opmerkelijk is het parkje in het centrum, de Jardin de la ville. Tot slot kun je in Turckheim van mei tot oktober op rondwandeling met de laatste Vielleur de Nuit van de Elzas. In vroeger tijden was er een nachtwaker die de stad moest beschermen tegen onraad en brand. Tegenwoordig kun je met hem meewandelen en krijg je onderweg allerlei wetenswaardigheden te horen.
Éguisheim
Als er een dorp in de Elzas is dat je gezien moet hebben, dan toch wel Éguisheim. Opmerkelijk genoeg is de vorm van dit dorp rond, en de mooiste straat is de buitenste, de Rue des Remparts, op de plek van de voormalige verdedigingsmuren. Niet te missen is ook het centrale plein, met daaraan een schilderachtige fontein en de Chapelle Saint-Léon, die herinnert aan het feit dat Éguisheim een paus heeft voortgebracht, Paus Leo IX. Ben je in het dorp zelf uitgekeken, dan kun je ook nog naar Les Trois Châteaux d’Éguisheim, drie kastelen op de flanken van de Vogezen, ten westen van het stadje. Je hebt er een prachtig uitzicht over de wijngaarden en Éguisheim zelf.
Bouxwiller
Wie denkt dat je voor leuke dorpen alleen in de zuidelijke Elzas moet zijn heeft het mis. Ooit waren de noordelijke streken ook vol met wijngaarden, en hoewel de wijngaarden er verdwenen zijn, zijn er nog steeds enkele charmante dorpen te ontdekken. Bijvoorbeeld Bouxwiller, dat net als de zuidelijkere tegenhangers volgebouwd met vakwerkhuizen. Niet te missen is het Musée du Pays de Hanau, een streekmuseum gevestigd in de oude slotkapel.
Colmar
Vakwerkhuizen en pittoreske straten in het kwadraat, dat is Colmar. Beroemd is het petite venise, een wijkje met veel water en typische vakwerkgevels. Bezoek het Musée Unterlinden, met een overzicht van de geschiedenis en kunst van de streek. Mis ook de gotische Collégiale Saint-Martin niet, of het Koïfhus, een historisch gebouw waar tegenwoordig vaak ambachtslieden hun waar vertonen. In december is een bezoek aan Colmar helemaal een feestje, de hele stad is dan in kerstversiering en er zijn een zestal verschillende kerstmarkten.
Straatsburg
Straatsburg is niet alleen de stad waar de Europees Parlement maandelijks vergadert. Het is ook de hoofdstad van de Elzas en de regio Grand-Est. De stad verrees op de plek van een Romeins kamp. Het oudste deel van de stad ligt op een eiland in de rivier Ill, die dwars door de Elzas stroomt. De stad is een echte winkelstad met zowel ketens als kleine boetiekjes. Beroemd zijn de prachtige stadsgezichten, zoals bij Petite France of doorkijkjes met de imposante kathedraal in de hoofdrol. De toren van de kathedraal kun je bezichtigen, vanaf de top heb je een schitterend uitzicht over de binnenstad en de omgeving. Ook bijzonder is het Palais Rohan, een achttiende-eeuws paleis in barokstijl. Tegenwoordig zijn er drie musea in gevestigd: het Musée des Arts décoratifs, het musée des Beaux-Arts et het Musée archéologique. Tot slot wordt de kerstmarkt van Straatsburg al jaren als de mooiste en sfeervolste van de streek beschouwd.
Vestingdorp Neuf-Brisach
Langs de grenzen van Frankrijk heb je verschillende vestingdorpen, vaak in de karakteristieke stervorm. De stad werd ontwikkeld door de bekende militaire bouwmeester Vauban, in de tijd van Louis XIV. Het is in een strak patroon gebouwd, met rechte straten en in het midden een groot plein. Alles draaide in deze stad om de verdediging zo optimaal mogelijk te maken. In 1870 werd de vesting door de Duitsers belegerd en ingenomen, nadien speelde het geen rol van betekenis meer. De vestingwerken zijn prachtige bewaard gebleven en ook resteren er nog veel militaire gebouwen in de stad. In de Porte de Belfort is een klein museum ingericht dat in het kort de geschiedenis van de stad uit de doeken doet.
Musea
Aan musea geen gebrek in de Elzas. Of je nu meer wilt weten over treinen, auto’s, de oorlog, of kunst in het algemeen, er is overal wel een museum voor te vinden.
Écomusée d’Alsace
Wil je weten hoe de Elzassers leefden in de loop der tijd, wat voor werk en ambachten ze hadden, hoe hun huizen er van binnen uitzagen, dan moet je naar het Écomusée d’Alsace. In dit g rootste openluchtmuseum van Frankrijk ontdek je meer dan tachtig gebouwen in de traditionele Elzasser stijl. Het is een klein dorp, waar je je helemaal kunt onderdompelen in de Elzas.
Maisons des rochers de Graufthal
Nog tot diep in de twintigste eeuw leefden er mensen in deze eenvoudige huisjes tegen de rotsen. Inmiddels zijn ze tot museum omgevormd en geven ze een mooi beeld van het leven in de noordelijke Vogezen. Je vindt er nog origineel meubilair en er is een kleine expositie over grotwoningen op andere plekken.
Musée Lalique
De bekende glaskunstenaar Lalique had in de noordelijke Vogezen zijn fabriek. In het Laliquemuseum in Wingen-sur-Moder ontdek je zijn werk en dat van zijn navolgers. Bewonder bijzondere juwelen, servies, kristallen glazen en kunstvoorwerpen uit het atelier van Lalique. In totaal worden meer dan 650 voorwerpen tentoongesteld.
Cité du Train en Musée National de l’Automobile
Mulhouse is dé stad voor treinfanaten en autoliefhebbers. In het Cité du Train krijg je een overzicht van de geschiedenis van de spoorwegen in binnen- en buitenland. Je kunt in diverse wagons een kijkje nemen en ontdekt hoe treinen evolueerden, onder meer met de overgang van stoom naar diesel en elektriciteit. Voor kinderen rijdt er een treintje door het imposante museum, er is een sfeervol restaurant en er is eveneens een modelspoorbaan. Iets verderop richting het oosten ligt het automuseum. Hier vind je honderden modellen van bekende en minder bekende merken.
Forten van de Maginotlinie
In het interbellum, rond 1930, werden er in hoog tempo grootse forten en bunkers aangelegd langs de noord- en oostgrens van Frankrijk. De linie, genoemd naar minister en oorlogsveteraan André Maginot, werd met name in de Elzas groots opgezet. Uiteindelijk speelde het amper een rol bij de inval van de Duitsers, omdat die voor een omtrekkende beweging via Nederland en België kozen. De linie was in de Ardennen veel minder goed voorbereid en versterkt. Na D-Day gebruikten de Duitsers nog enkele forten voor aanvallen op de geallieerden, en na de oorlog werden enkele delen van de linie nog versterkt en aangepast voor de dreiging vanuit Rusland tijdens de Koude Oorlog. Inmiddels zijn de meeste forten privébezit of eigendom van de plaatselijke gemeentes. Enkele tientallen kun je er bezoeken, dus je hebt het voor het uitkiezen. Het grootste ‘ouvrage’ dat bezocht kan worden is Fort Schoenenbourg bij Hunspach. Ook imposant is Four-à-Chaux bij Lembach.
